قانونی مبهم و غیرمنطقی که به بی‌گناهان آسیب می‌زند

گزارش دیدگاه ها و سیاست روز — 02 جولای 2013

گزارشی از میزگرد جامعه ایرانیان مونترال در بررسی اقدامات ناعادلانه بانک TD

مجید بسطامی/ انسیه غفوریان

اگر چه ماه‌هاست از ماجرای مناقشه‌برانگیز بسته شدن تعداد زیادی از حساب‌های ایرانیان توسط بانک TD می‌گذرد و حتی حداقل یک پرونده حقوقی نیز برعلیه این تصمیم از سوی یکی از ساکنان مونترال در دادگاه گشوده شده است اما زخم‌های این ماجرا هنوز التیام نیافته است. از یک سو به نظر نمی‌رسد که مدیران بانک TD اقدام جبرانی خاصی در این‌باره انجام داده باشند و از سوی دیگر موارد متعددی از آسیب‌دیدگی افرادی که هیچ توجیه منطقی برای رفتار بانک برعلیه آنها وجود نداشته به این نگرانی دامن زده است که در صورت عدم مقابله مناسب با TD، رفتارهای نامناسب‌تری از سوی سایرین ادامه یابد که آثار زیان‌بار آن دامن دیگر اعضای جامعه ایرانیان کانادایی را هم بگیرد. به همین جهت درک درست وقایع و پیگیری اقدامات پیش‌گیرانه از سوی افراد فعال‌تر جامعه ایرانیان ضروری به نظر می‌رسد.

در همین ارتباط دوشنبه ۳ جون ۲۰۱۳ با تلاش چند تن از اعضای فعال جامعه ایرانیان مونترال و حضور چند چهره برجسته علمی، سیاسی و حقوقی، میزگردی برای «مقابله با بی‌عدالتی علیه کانادایی‌های ایرانی‌تبار توسط بانک‌ها و موسسات مالی» برگزار شد که در ادامه آن، شرکت‌کنندگان در جلسه هم به بیان دیدگاه‌ها یا طرح پرسش پرداختند.

اعضای میزگرد عبارت بودند از پروفسور پیتر لوپرشت Peter Leuprecht استاد حقوق بین‌الملل، رئیس سابق دانشکده حقوق دانشگاه مک‌گیل و معاون سابق دبیرکل شورای اروپا Deputy Secretary General of the Council of Europe، ونسان والایی حقوق‌دان و وکیل بین‌‌المللی و علی احساسی، وکیل دعاوی و فعال سیاسی از تورنتو. برگزاری جلسه و مدیریت نیز آن با علی پاک‌نژاد بود.

در ابتدا و پس از معرفی مختصر اعضای میزگرد توسط پاک‌نژاد و توضیح این‌که چرا برگزاری چنین نشستی ضروری بوده بر این نکته تاکید شد که هدف این نشست بحث در مورد این‌که آیا برقراری تحریم‌ها بر علیه رژیم ایران درست بوده یا نه و یا چه تاثیری بر رفتار ایران خواهد داشت نبوده بلکه می‌خواهد به تاثیر آن بر زندگی ایرانی-کانادایی‌هایی بی‌گناهی بپردازد که چنین تصمیماتی به وقوع مصیبت‌های سهمگین برایشان منجر شده و ممکن است به‌زودی چنین اتفاقی برای بقیه هم بیفتد. پس از آن اعضای میزگرد به بیان دیدگاه‌های خود پرداختند.

تفسیر قانون همراه با استثنائاتش

ونسان والایی بعد از بیان مثال‌هایی از ادبیات کهن و مدرن فارسی و اهمیت توجه به ارزش‌هایی چون کرامت انسانی و آزادی در فرهنگ ایرانیان به بیان نکاتش پرداخت که اهم آن به قرار زیر است:

– تحریم‌های اعلام شده توسط دولت کانادا از آغاز و همچنین در اصلاحیه‌هایش همراه با اعلام استثنائاتی بوده است که از جمله آن توجه به مسائل بشردوستانه، ادامه کار بنیادهای خیریه و تقویت روابط فردی و خانوادگی است. در تفسیر یک قانون در زمان اجرا، باید به همه جوانب از جمله موارد استثناشده توجه کرد.

– برخلاف ادعاهای مدیران ارشد بانک، موارد فراوانی از قطع امکان استفاده از کارت‌های بانکی بدون هرگونه اخطار و اعلام قبلی یا توام با تعجیل و تهدید اتفاق افتاده که این امر تاثیرات منفی زیادی بر غرور، شخصیت و زندگی یک فرد کانادایی – ایرانی و یا مقیم دائم می‌گذارد. موسسات مالی باید به منشور حقوق بشر که طبق آن، همه، بدون در نظر گرفتن نژاد، قوم و ملیت، از حقوق برابر و حمایت قانونی بهره‌مند هستند، احترام بگذارند.

– در برخی از این نامه‌های بانکی آمده چنانچه در فروشگاهی با کارت خود خرید کنید فروشنده کارت را از شما می‌گیرد. این در حالی است که گرفتن کارت توسط فروشنده تنها زمانی انجام می‌شود که کارت مسروقه باشد.

– دولت کانادا باید مطمئن باشد که این سیاستها نه تنها مطابق با منشور حقوق بشر باشد بلکه اجرای آنها نباید منجر به تبعیض نژادی شود. کانادا همچنین وظیفه دارد از حقوق شهروندان خود، چه حقوق سیاسی و اقتصادی و چه حقوق فرهنگی –اجتماعی حمایت کند و از انجام کارهایی همچون بستن حسابهای بانکی کانادایی-ایرانی جلوگیری کند.

– برای من به عنوان وکیل، بسیار دشوار است که از مطالعه قوانین تحریمات و معافیات از تحریم چنین نتیجه‌گیری کنم و یا حتی به بانکی توصیه کنم که به راحتی حساب‌های بانکی را به خاطر تحریم مسدود کند.

– توصیه من برای موسسات مالی به‌ویژه بانک TD این است که از تصمیم و پیش‌داوری سریع در مورد قوانین تحریم خودداری کنند و قبل از آن مطمئن شوند که همه ابعاد موضوع هم از طرف مشتریان و هم از طرف دولت روشن و شفاف شده باشد. وقتی صحبت از تفسیر تحریم‌ها می‌شود، موارد استثنا و معافیت‌های از تحریم نیز مطرح می‌شود.

– توصیه من به دولت این است که به حرف‌های شهروندان خود بیشتر گوش بسپارد و به‌طور مرتب تاثیر تحریم‌های اعمال‌شده بر زندگی شهروندان کانادایی-ایرانی خود را بررسی کند. دفترچه‌های راهنما در اختیار مردم، بانکها و موسسات دیگر قرار دهد تا تفسیرهای غلط و ناراحت کننده‌ای به وجود نیاید. دولت باید کاری کند تا تاثیرات این تحریم‌ها بر زندگی شهروندان کانادایی –ایرانی به حداقل ممکن برسد.

قانون مبهم، تحریم‌های غیرهوشمند و خسارات فراوان به بی‌گناهان

علی احساسی بعد از بیان سابقه‌ای از تاریخچه تحریم‌های بین‌المللی از ۱۹۱۷ تا کنون مواردی را بیان داشتند:

– سابقه برخی تحریم‌ها نظیر کوبا به بیش از ۵۰ سال می‌رسد اما تحریم‌های علیه ایران گسترده‌ترین تحریم‌ها در تاریخ است؛

– این تحریم‌ها تصمیم یک کشور نیست بلکه به حوزه بین‌المللی مربوط می‌شود؛ حساسیت جامعه جهانی و کانادا نسبت به عدم گسترش سلاح‌های هسته‌ای کاملا قابل درک است؛

– زمانی‌که در مورد کشوری که سابقه طولانی از تحریم در کارنامه دارد اقدام می‌شود باید تحریم‌های جدید هوشمندانه‌تر باشد؛

– این‌که در مونترال چنین میزگردی برای بررسی عمیق‌تر موضوع برگزار می‌شود جای تشکر دارد چون در تورنتو بحث بیشتر شبیه نوعی رفراندوم با موافقان و مخالفان تحریم است؛

– راه‌های مقابله حقوقی را می‌توان به صورت اقدام علیه بانک و یا اقدام علیه قانون تصویب شده سامان داد؛

– اقدامات علیه بانک هم زمان‌گیر است و هم به دلیل ابهام قانون مشخص نیست که چقدر به نتیجه برسد ضمن این‌که بیشتر به صورت اقدامات فردی انجام خواهد شد؛

– بهترین کار، اقدام علیه قانون است چون این قانون بسیار مبهم است و به گونه‌ای نوشته شده که می‌تواند برای همه کانادایی‌ها دردسر درست کند؛ در واقع این تحریم‌های مصوب کانادا، نه هوشمندانه‌ است و نه واقع‌گرایانه و ضایعات جانبی آن هم بسیار بالاست؛

– کاملا برای من روشن است که اقدامات بانک بسیار هردم‌بیل است برای مثال، نمونه‌ای بوده که یک فرد بازنشسته در زمان گشایش حساب در TD به توصیه متصدی بانک، سابقه کاری خود را «بازنشستگی از تدریس در دانشگاه تهران» توصیف کرده و بعد همین کلمات کلیدی منجر به بسته شدن حسابش شده‌اند؛

– از ابهامات این قانون همین یک مثال بس که اگر یک غیرکانادایی به نام جو در فرودگاه تهران از تلفن همراه خود استفاده کند که شرکت راجرز سرویس‌دهنده آن است، بر اساس قانون می‌توان چنین تفسیر کرد که راجرز متهم است!

– توجه داشته باشید که استناد به مصوبه «منشور آزادی‌ها و حقوق فردی کانادا» فقط در مورد دولت‌ها در کانادا تاثیر حقوقی دارد و نمی‌توان علیه TD به آن استناد کرد به همین دلیل اقدام حقوقی علیه مصوبه مجلس بهتر است؛ می‌توان به بخش‌های مختلفی نظیر ۷، ۱۵ و ۲۷ از منشور آزادی‌ها… بر علیه این قانون مجلس استناد کرد؛

– باید از دولت خواست که نظیر موارد مشابه در امریکا، از این قانون ابهام‌زدایی کند تا هر موسسه‌ای نظیر TD با برداشت دلبخواهی خود حقوق شهروندان بی‌گناه کانادایی را مورد تعرض قرار ندهد؛

– ایرانی‌ها باید در منش خود در مواجهه با دولت‌مردان و سیاسیون کانادایی تجدید نظر کنند مثلا در زمان دیدار یک جمع ۲۰ نفره از ایرانیان با مسئولان سیاسی بعد از ماجرای زهرا کاظمی، هیچ‌کس درباره اصل موضوع سخن نگفت و همگی فقط به معرفی خود و این‌که «چقدر افراد خوب و فرهیخته‌ای هستند» اکتفا کردند که این شیوه و منش به نتیجه‌گیری موفق منجر نخواهد شد.

به نفع حاکمان، به ضرر حقوق بشر

سومین سخنران میزگرد سخنان خودش را در دو بخش انگلیسی و فرانسه بیان کرد. در بخش انگلیسی به موضوع تحریم‌های بین‌المللی به صورت کلی و میزان موثر یا ناموثر بودن آنها بر رفتار دولت‌ها و ارتباط آن با موضوع حقوق اولیه بشر پرداخت و در بخش فرانسوی به موضوع تاثیر تحریم‌های فعلی بر حقوق کانادایی‌ها. بخشی از مهم‌ترین نکات مطرح شده توسط وی عبارت بودند از:

– بحث تحریم‌ها یکی از مسائل غامض در حقوق بین‌الملل است؛

– اغلب پرونده‌های تحریم‌های بین‌المللی موفقیت‌آمیز نبوده‌‌اند. بیشتر آنها سبب قوت گرفتن رژیم‌ها و آسیب به مردم بی‌دفاع شده‌اند؛

– مورد افریقای جنوبی از موارد معدود موفقیت تحریم‌های بین‌المللی است درحالی‌که مثلا در مورد عراق این تحریم‌ها نبود که صدام حسین را ساقط کرد اما شهروندان زیادی به دلیل تحریم‌ها صدمات جدی دیدند؛

– در سرزمین مادری خود من یوگوسلاوی، برخی افراد فاسد به منافع بسیاری از طریق تحریم‌ها دست یافتند یا در کوبا اگر این تحریم‌های بی‌معنا وجود نداشتند احتمالا سال‌ها پیش حکومت برادران به پایان رسیده بود؛

– نکته‌ای که این تحریم‌ها داشته و به‌طور گسترده مورد توجه سازمان ملل قرار گرفته این است که این تحریم‌ها حقوق اساسی بشر به‌ویژه حقوق اقتصادی و اجتماعی ساکنان عادی کشورهای تحت تحریم را متاثر کرده‌اند به همین دلیل در سال‌های اخیر شورای امنیت استثنائاتی برای موارد بشردوستانه به تحریم‌ها در نظر گرفته اما چندان موثر نبوده‌اند.

در بخش دوم گفته‌ها به زبان فرانسه که در مورد تاثیر اجرای این تحریم‌ها بر زندگی شهروندان کانادایی-ایرانی بود، این نکات مطرح شد:

– وقتی صحبت از حقوق بشر می‌شود، بحث کمک به همنوع مطرح می‌گردد و اینکه ابتدا باید از جامعه خود شروع کرد. مدتهای مدیدی است که کانادا در صدد است در راس کشورهای مدافع حقوق بشر در دنیا قرار بگیرد که تا حدودی به این هدف دست پیدا کرده است.

– در مورد تحریم‌های علیه ایران که در چارچوب بین‌المللی قرار دارد، به نظر می‌رسد که یک رقابت بر سر تشدید اقدامات علیه ایران به‌وجود آمده است و همه می‌خواهند از هم سبقت بگیرند اما قانون تحریم ابهامات زیادی دارد.

– طبق اعلامیه دادگاه حقوق بشر، قوانین باید شفاف و واضح و به‌دور از هرگونه ابهام بوده و آسان و قابل دسترس باشند و اثرات و نتایج آن نیز قابل پیش‌بینی باشد. فکر می‌کنم که این موارد درباره قوانین تحریم کانادا صادق نیست.

پس از پایان سخنان اعضا میزگرد، مجری نشست از حاضران خواست تا به بیان نکات و طرح پرسش‌های خود بپردازند. آقای شهروز محمودیان، وکیل آقای پورشفیعی با بیان توضیحاتی در مورد پرونده‌ای که به نفع موکل خود در دادگاه بر علیه TD اقامه کرده است از اختلاف نظر قضات در صدور دستورات حقوقی متناسب با موضوع گفت و نهایتا Class Action و حمایت یکپارچه اعضای جامعه ایرانیان را یکی از راه‌های مناسب برای مقابله با این اقدامات دانست.

یکی از حاضران پرسید شاید دلیل این اقدام TD نگرانی از این است که در آینده مشخص شود افرادی با سابقه فسادآمیز در جامعه ایرانیان حضور دارند و در حال انتقال دارایی‌های مسئله‌دار خود از ایران و پول‌شویی هستند و در واقع مسئولان بانک می‌خواهند از وقوع آنچه تعدادی از فراریان نازی بعد از جنگ در انتقال دارایی‌های خود به آرژانتین کردند جلوگیری کنند. آقای احساسی در پاسخ بیان کرد که گروه‌های مختلفی به کانادا مهاجرت می‌کنند و در میان آنها از همه نوع افراد دیده می‌شود اما این نه وظیفه بانک و نه در توان آن است که بخواهد افراد عادی را از خلاف‌کاران جدا کند. اینها وظایف دولت و وزارت مهاجرت و شهروندی است و اتفاقا در مواردی که چنین به نظر می‌رسد که این وظایف درست انجام نشده (نظیر مورد آقای خاوری) ما اعتراض کرده‌ایم اما اینها توجیهی برای آسیب‌زدن به افراد عادی نیست.

همچنین پروفسور لوپرشت در پاسخ به نکات یکی از حضار گفت که نمی‌تواند به این پرسش دشوار پاسخ دهد که هدف طراحان این تحریم‌ها از اعلام آنها دقیقا چه بوده اما می‌تواند به این پرسش پاسخ دهد که تحریم‌ احمقانه stupid sanctions چه هستند و این مورد علیه شهروندان ایرانی-کانادایی یکی از احمقانه‌ترین نمونه‌های آنهاست.

اقای پورشفیعی که در جلسه حضور داشت ضمن توضیح وضعیتی که بعد از ۴۰ سال زندگی تلاش‌گرانه در جامعه کانادایی برایش پیش آمده بر این نکته تاکید داشت که بانک هیچ توضیحی در قبال بستن حساب‌هایش به وی نداده است. وی اشاره داشت که اگر امروز در برابر این اقدام TD دست به مقابله نزنیم همان اتفاقی خواهد افتاد که بر سر ژاپنی‌ها آمد. همچنین آقای پورشفیعی ضمن انتقاد از سه نشریه فارسی‌زبان منتشره در مونترال پرسید «چرا هیچ‌یک از آنها در این جلسه حضور ندارند؟ آیا این موضوع از اهمیت لازم برای پیگیری برخوردار نبوده است؟» ایشان در پایان متذکر شد امروز مبارزه می‌کند تا فردا فرزندانش که متولد کانادا هستند با مشکل مشابهی مواجه نشوند تنها به این دلیل که پدرشان متولد ایران بوده است.

یادآوری: نسخه کوتاه‌تر این نوشتار در سیزدهمین نشریه پرنیان ویژه کانادا منعکس شده است.