بررسی گرایش به قمار در بین جوامع مهاجر

مهاجرت — 11 آگوست 2013

دکتر وحیدالدین نمازی

در طول دو سه دهه گذشته شاهد افزایش مطالعاتی در مورد آسیب‌پذیری نسبت به اشکال مختلف قمار و شرط‌بندی در بین گروه‌های مختلف اجتماعی می‌باشیم. از جمله این گروه‌ها به سالمندان، جوانان، زنان، بازنشستگان، ساکنین بعضی محلات و نظایر آنها می‌توان اشاره نمود. به این گروه‌ها زیرگروه‌های جمعیتی دیگری اعم از مهاجر و غیر مهاجر را هم می‌شود اضافه کرد که به‌عنوان نمونه بارز زیرگروه غیر مهاجر، رده‌های گوناگون سرخ‌پوست ساکن امریکا و کانادا قابل ذکر می‌باشند. همچنین بخشی از تحقیقات علوم جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی به کنکاش جهت یافتن رابطه‌ای میان قمار افراطی و آسیب‌رساننده با اعتقادات، خرافات و فرهنگ اختصاص داده شده است. جمعی از محققین علاقه‌مند به علت‌یابی موضوع نیز به بررسی این پدیده در ارتباط با شیوه‌های انجام آن در فرهنگ‌ها و گروه‌های قومی، دیدگاه عمومی نسبت به آن و نیز شیوه ارزیابی موضوع در جامعه مورد نظر می‌پردازند. در مورد گروه‌های مهاجر، اهمیت این چنین تحقیقاتی در این است که با دادن سر نخ‌هایی درباره رفتار، عادات و برداشت‌های این گروه‌ها در کشور مبدا، می‌توانند نقشی روشنگرانه ایفا نمایند در این جهت که عادات مذکور تا چه اندازه توانایی آن را دارند که تاثیر خویش را بر عملکرد این اقشاردر دوران پس از مهاجرت حفظ یا تشدید نمایند. نظر به اهمیت شناخت تاثیراین پدیده بر روی زندگی اجتماعی و حرفه‌ای مهاجرین در کانادا و به‌ویژه هموطنان‌مان، این مقاله نیز قصد دارد با توجه به بررسی نتایج بعضی از مطالعات انجام شده بر روی بعضی از اقوام مهاجر در مونترال، تحلیلی ازاین آسیب مهم و محتمل جوامع مهاجر ارائه دهد.

دلایل و فرضیات آسیب‌پذیری قمار

علاوه بر بخشی از تحقیق دانشگاهی نگارنده بر روی خط سیر حرفه‌ای و عملکرد گروهی ازهموطنان مهاجر ایرانی در کانادا که به آن نیز برخواهیم گشت، در سال ۲۰۰۵ یک مطالعه علمی به بررسی برداشت و عادات به شرط‌‌بندی و قمار در بین ۴ جمعیت مهاجر ساکن مونترال که دارای اصلیت مغربی، چینی، هائیتی و آمریکای مرکزی می‌باشند، اختصاص یافته است. پیش از پرداختن به خلاصه نتایج این بررسی، نظری اجمالی به فرضیات آن درباره علل آسیب‌پذیری بیندازیم که اتکا به مطالعات پیشین این موضوع دارد.

نخستین عامل به خط سیر دل‌بریدن از وطن اولیه، ورود و جذب در جامعه میزبان مربوط می‌گردد. در این وضعیت، از دست دادن جایگاه اجتماعی و موقعیت قبلی پیش از عزیمت، چنان فرد مهاجر را آسیب‌پذیر می‌نماید که تمسک به قمار را وسیله جبران موقعیت اقتصادی و اجتماعی از دست‌رفته در کشور مبدا یا عاملی جهت بازگشت به نقطه‌ای که قبل از مهاجرت برای خود تصور می‌کرده قرار می‌دهد. همین‌طور مکان قمار هم نه تنها محلی جهت ارتباطات اجتماعی می‌شود، بلکه اگر مکانی همچون کازینو باشد به بهانه‌ای جهت فخرفروشی و تشخص به‌ویژه در بین بعضی از گروه‌های مهاجر تبدیل می‌گردد.

دومین عامل به موقعیت قمار در فرهنگ جامعه مبدأ برمی‌گردد که در آن اشکال مختلف آن می‌توانند یا ممنوع بوده و ازمنکرات محسوب گردند و یا بالعکس توسط دولت‌ها مورد تشویق قرار گرفته و آلات و ابزار آن هم ترویج شوند. همچنین شیوه نگاه به پدیده اعم از مثبت و منفی در جوامع مختلف در ترغیب یا نهی آن موثر می‌باشند.

سوم این‌که اعتقادات مذهبی و نوع نگاه یک جامعه به نقش قدرت‌های ماورای بشری و تاثیر تقدیر، شانس و سرنوشت در رفتارهای فردی و اجتماعی در سوق دادن اعضایش به قمار نقش قابل توجهی ایفا می‌کنند.

ونهایتا چهارمین عامل به نقش قراردادهای اجتماعی و خانوادگی در رابطه با قمار و مداوای آن تاکید می‌نمایند. به‌عنوان مثال، در بعضی ازفرهنگ‌ها افراط در قمار چنان فرد آسیب‌دیده را بی‌آبرو و حیثیت می‌کند که شخص قمارباز جسارت مطرح نمودن مشکل را در میان اعضای خانواده و هم‌قومی‌های خود ندارد و این سبب می‌شود که مشکل بتوان برای مداوای آن به اشکال معمول در دیگر جوامع اقدام نمود نظیر آنچه که در بین جوامع غربی متداول بوده و شخص معتاد چگونگی رو آوردن به الکل و قمار را در میان جمع توضیح می‌دهد.

بررسی نتایج تحقیق در میان جوامع منتخب مهاجرمونترال

جامعه مغربی

این گروه، مهاجرین از کشورهای الجزایر، مراکش و تونس را که همگی نیز مسلمان می‌باشند در برمی‌گیرد. پاسخ‌دهندگان با تنوع اشکال موجود قمار در کبک از کشور خویش آشنا بوده و به لاتاری و لاتاری ویدئو بیشتر علاقه‌مندند. عده‌ای از آنان بازی‌های مورد علاقه درکشور مبدا مانند ورق‌بازی را در کافه‌های قومی کشور میزبان نیز ادامه می‌دهند. فراموش نشود که با توجه به حرمت قمار در اسلام، درآمد حاصل از آن نیز حلال محسوب نمی‌گردد. با این حال تفاوت آرا در مورد مشروعیت اشکال گوناگون بازی‌ها نیز موجود است. برای مثال، بسیاری از لاتاری‌بازان حرفه‌ای خود را قمارباز ندانسته و ورای دیدگاه مذهبی رایج در کشورشان، درباره مشروعیت این بازی در بین خود به نوعی از اجماع دست یافته‌اند. نکته مهم در بین این گروه این‌ است که مشکل قمارباز به کاستی‌های اقتصادی محدود نشده و به ایجاد شکاف ارزشی در رابطه با گروه مهاجر و فروپاشی سرمایه اجتماعی‌اش می‌انجامد. تازه‌واردین تنها، که اغلب جوان و آزادند، بی‌قیدتر به قمار تن می‌دهند در حالی‌که بقیه محافظه‌کارترند. بسیاری به دلایلی نظیر پذیرفته‌شدن در جامعه میزبان، سریعا به پول رسیدن، جبران آرزوهای سراب‌گونه پیش از مهاجرت و بهبود آینده، دست به قمار می‌زنند. به‌علاوه، این گروه به‌جای فکر و پیش‌بینی خطرات ناشی از برد و باخت قمار، بیشتر دل به تقدیرگرایی و دخالت دست سرنوشت می‌دهند.

جامعه چینی

۸۲ درصد پاسخ‌دهندگان این گروه متاهل بوده و ۵۵ درصد آنها هیچ‌گونه تعلق مذهبی نداشته‌اند. ایشان در همان حال که تعلق خاطر به بازی‌های سنتی را حفظ نموده‌اند، به کازینو، ورق‌بازی، بلک جک، لاتاری و شرط‌بندی با اینترنت روی گلف و بورس علاقه‌مندند. جوان‌ترها نیز بازی‌های مدرن را، که در آن ماشین‌های قمار مورد استفاده قرار می‌گیرند، جانشین بازی‌های سنتی نموده‌اند. اکثریت این گروه اگرچه بازی سنتی ماژیانگ، شرط‌بندی و لاتاری را با در نظر گرفتن وقت و پول صرف‌شده از مقوله قمار به‌شمار نمی‌آورند، با این همه افراط در قمار سبب انگشت‌نماشدن در این جامعه می‌گردد زیرا چنین افراطی سلامت جسمی، روحی و مالی فرد، خانواده و گروه را با هم مورد تهدید قرار می‌دهد. احتمال می‌رود که میل به قمار در میان ثروتمندان، کم‌سوادان و کارگران رستورانی و منسوجات بیشتر باشد. در بین این گروه هم اعتقاد به اعداد و روزهای شانس‌آور و به‌ویژه رابطه بین یک رخداد کیهانی و مقوله شانس در قمار از مشخصات فرهنگ چینی محسوب می‌شوند. همین‌طور در حالی‌که عده‌ای کاملا برنامه‌ریزی‌شده به قمار می‌پردازند، عده‌ای دیگر به تقدیرگرایی و سرنوشت معتقد بوده و باور دارند که خدای بخت و اقبال وجود داشته و تکلیف بسیاری از موارد زندگی بشر را رقم می‌زند. انگیزه‌های قمار هم عواملی چون کسب ثروت، لذت، عشق به قمار، آزمودن شانس یا رقابت با حریف را در برمی‌گیرند. در عین حال، فقدان فعالیت‌های سرگرم‌کننده و مورد علاقه به‌ویژه برای مهاجرینی که نمی‌توانند به زبان‌های رسمی سخن بگویند نیز در سوق به قمار موثر بوده‌اند.

جامعه هائیتی

زبان مادری اکثریت این گروه کرئول بوده و میل به قمار در کشورهای مبدا و میزبان جاری‌ است. در هر دو محل، بازی با رولت مورد توجه عمده اعضای این گروه اعم از زن، مرد، پیر، جوان، غنی یا فقیر می‌باشد. دو کازینو در ابعاد کوچک در هائیتی وجود دارد که محل تردد متمولین و توریست‌ها بوده و شرط‌بندی روی جنگ خروس‌ها و انواع بازی‌های با ورق نیز رایج می‌باشند. در کبک، بازی با ورق، لاتاری و بازی با ماشین‌های قمار برای جوان‌ترها رواج داشته و کازینو محل تردد متمولین باقی می‌ماند. هواداران لاتاری ارتباطات خاصی بین خود و جهان ماوراء‌الطبیعه قائل می‌باشند. برای مثال، «اگر مادر بزرگ به خواب من بیاید و بگوید روی ۸۰ شرط‌بندی کن، با اعتقاد راسخ همان کار را خواهم کرد». در واقع، جستجوی تعبیر خواب جهت به‌دست آوردن بیشترین اطلاعات ممکن در مورد مجموعه اعداد شانس‌آور یا سئوال از روحانی مذهب وودو درباره این اعداد نقشی مهم در اقدام به قمار ایفا می‌نماید. همچنین، انگیزه‌های بازی با رولت علاوه بر سرگرمی و لذت، اهدافی چون گذراندن وقت با یکدیگر، اجتماعی‌شدن و حفظ رابطه با هائیتی، بهبود وضعیت مالی کنونی و ترک اشتغال فعلی را دنبال می‌کنند. بازی با ورق هم عامل گذراندن وقت با همدیگر بوده و صرف نوشیدنی‌های الکلی هم مکمل این فضا می‌گردد. ضمنا، تردد اقشار کم درآمد به کازینو در مهاجرت هم بیشتر مربوط به ارضای حس کنجکاوی‌اشان می‌شود.

جامعه آمریکای مرکزی

جمع کثیری از مهاجرین این جامعه به‌صورت پناهنده در کانادا پذیرفته شده‌اند. ایشان وطن‌های خود را به‌ دلایلی نظیر بحران‌های سیاسی و اقتصادی ناشی از تسلط مستبدین یا جنگ‌های داخلی ترک نموده و دارای جماعتی جوان، با تحصیلات پایین و سازمان‌های نسبتا فراوان اجتماعی می‌باشند. در این کشورها، اشکال متعدد شرط‌بندی و قمار به‌صورت بلیط‌های بخت‌آزمایی زیر نظر دولت، لاتاری‌های محله‌ای تحت نظر سازمان‌های جمعی، کلیساها یا بخش خصوصی، اشکال گوناگون بازی با ورق، کازینو، بینگو، بیلیارد و ماشین‌های قمار و نیز لاتاری و بازی‌های غیر قانونی رایج می‌باشند. در کبک، بازی‌های پکر و بلک جک بیشتر مورد توجه مردان و لاتاری، بینگو و دومینو بیشترمورد علاقه زنان بوده و ماشین‌های الکترونیکی قمار نیز جوانان را بیشتر به خود جذب می‌کنند. در این کشورها، نه تنها برداشتی منفی از چنین بازی‌ها نشده، بلکه از سنین خیلی پایین نیز در بسیاری از گردهمایی‌های خانوادگی و اجتماعی متداول بوده و در خارج از آن هم مشخصه قدرت، مردانگی، مبارزه‌طلبی و میل به تمول محسوب می‌شوند. در کشور میزبان هم این تمایل به جهت افزایش ثروت و به‌ویژه این‌که بسیاری از افراد اقدام به ارسال پول به کشور مبدا می‌نمایند، ادامه می‌یابد. به‌علاوه، اعتقاد به بعضی اعداد، روزهای شانس، توسل به یک قدیس یا نقش ارواح خبیث در این بازی‌ها نقش مهمی دارند. عده‌ا‌ی معتقدند که پدیده اعتیاد به قمار در میان این گروه به‌دلیل تعمیم آن به خانواده‌ها حتی از اعتیاد به الکل و مواد مخدر نیز خطرناک‌تر است.

تاثیر برروی جامعه ایرانی مهاجر

نتایج تحقیق مورد اشاره فرضیات اولیه را در بین جوامع مهاجر بررسی‌شده تایید می‌نماید. همین‌طور باید اعتراف نمود که مطالعه دانشگاهی نگارنده بر روی خط سیر حرفه‌ای بخشی ازجامعه ایرانی مونترال نیز کمابیش موید تحقیق مورد بحث می‌باشد. در واقع، دشواری‌ها و ناامیدی‌های نیل به اهداف اقتصادی-اجتماعی مورد انتظار در پیش از مهاجرت، سبب وسوسه فرد برای اقدام به اشکال مختلف قمار و حتی دست‌زدن به امور خلاف شده و بر خلاف کشور مبدا، محیط باز کشور میزبان فضای مناسب این اعمال را هم تدارک می‌بیند و یا حتی تشویق می‌کند. برای شاهد این امر هم می‌توان به درآمد ناخالص و خالص لوتوکبک در سال ۲۰۱۲ که در مالکیت دولت کبک می‌باشد اشاره نمود که ارقام بیش از دو و یک میلیارد دلار را نشان می‌دهند. تاکنون اعتیاد به قمار در میان هموطنان عامل بروز مسائل مالی عمده دربعضی خانواده‌ها و از هم‌پاشیدگی‌شان گردیده است. به‌علاوه تردد ایشان به بارها جهت دستیابی به ماشین‌های قمار و عدم شناخت کافی از حضور انواع باندهای خلافکار در این اماکن خطر مزید بر علت شده و گرایش به سایر جرائم را افزون می‌کنند. همچنین مطالعه نگارنده نشان می‌دهد که اعتیاد به قمار سبب قرض از هموطن دیگر و باخت در کازینو شده که نتیجه آن جز افزایش بی‌اعتمادی در بین جامعه ایرانی و سست‌نمودن بیشتر حسن ظن به یکدیگر نخواهد بود. و نکته آخر این‌که در حالی‌که انتظار می‌رود که اعتقاد به امور ماوراءالطبیعه ، مذهبی و غیر مادی عامل دعوت به اخلاقیات و دوری از قمار باشند، اشکال گوناگون این اعتقادات عملا دست‌آویزی جهت توجیه انواع این عمل در بین اکثر جوامع شده و می‌شوند.

مآخذ و منابع:

Cloutier, F. & al. (1995). Profil des communautés culturelles du Québec, Québec, publications du Québec.

Gabb, D. (1998). « Beliefs and Value System : Understanding All Australians”. Consumer Right Journal. 3(1).

Leung, L. (2002). Traitement pscyhologique dans les communautés culturelles. Colloque sur le jeu excessif dans les communautés culturelles, Montréal, mars 2002.

Loto Québec, http://lotoquebec.com/cms/corporatif/fr/la-societe/rapport-annuel/chiffres-cles.html

Namazi, V. (2011). Les trajectoires de l’immigration de l’intégration professionnelle des immigrants iraniens travaillant comme chauffeurs de taxi à Montréal, Thèse de doctorat, Université de Montréal

Papineau, A. & Chevalier, S, Belssen, A. & Sun, F. & Campeau, L. & Boisvert, Y.& Helly, D. (2005). « Étude exploratoire sur les perceptions et les habitudes de quatre communautés culturelles de Montréal en matière de jeux de hasard et d’argent », INRS Urbanisation, Culture et Société.